نقطه شروع تغییر در جامعه

مطالعات متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد  یکی از مؤثرترین، سریعترین و ارزان‌ترین راه‌های افزایش آمادگی در برابر حوادث و بلایا، افزایش دانش مردم به منظور تغییر نگرش و رفتار آنها است. همین مطالعات نشان می‌دهد که در کشور ما در این زمینه اقدامات مؤثری انجام نشده است و کماکان میزان آمادگی مردم بسیار اندک است. این موضوع در حوادث اخیر از جمله زلزله کرمانشاه، زلزله اشتهارد و زلزله نیامده تهران و مشکلاتی که برای شهروندان تهران ایجاد کرد، بخوبی نمایان بود. حال سؤال این است که چرا تغییری در میزان آمادگی مردم اتفاق نمی‌افتد؟

شاید بتوان ادعا کرد که یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند باعث افزایش ارتقای جامعه در برابر حوادث و بلایا شود، خواست مدیران و مسئولان جامعه و داشتن دانش و مهارت لازم برای این تغییر است. اینکه تا تغییری در مسئولان و افراد کلیدی یک جامعه اتفاق نیفتد، در آن جامعه تغییری ایجاد نمی‌شود نه تنها به طور مکرر در احادیث ما بدان اشاره شده است، بلکه مطالعات هم این موضوع را بخوبی نشان می‌دهد که موضوع مدیریت و حاکمیت در این زمینه نقش اساسی دارند. به طور خلاصه باید گفت که بخش اعظمی از فرآیند تغییر رفتار مردم مستلزم تغییر رفتار مدیران و مسئولان یک جامعه است. نمونه بارز آن فرهنگ بستن کمربند ایمنی است که وقتی مدیریت جامعه اراده کرد که این تغییر انجام شود، تغییرات قابل توجهی در میزان استفاده از کمربند ایمنی در کشور اتفاق افتاد.

اجازه دهید یک گام به عقب‌تر برویم؛ به طور یقین اینکه مدیران یک جامعه دانش و برنامه تغییر رفتار مردم را داشته باشند، مستلزم وجود دانش و نگرش درست مدیران یک جامعه به آن موضوع است که البته این فرآیند بدون کمک و همکاری دانشمندان، علما، نخبگان و فرهیختگان آن جامعه امکان پذیر نیست. این دانشمندان و محققان هستند که می‌توانند مستندات لازم را برای تغییر سیاست‌های یک جامعه فراهم کرده و زمینه را برای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی درست فراهم کنند. نبود ارتباط منطقی بین فرهیختگان جامعه از یک طرف و مدیران و مسئولان آن جامعه از طرف دیگر، جامعه را به  نابودی و فنا رهسپار خواهد کرد. خواه این نبود ارتباط یا ارتباط ضعیف از طرف دانشمندان و فرهیختگان باشد و خواه از طرف مدیران و مسئولان. خواه به صورت آگاهانه باشد یا ناخودآگاه. بنابراین اینگونه می‌توان نتیجه‌گیری کرد که آغاز و نقطه شروع هر تغییری در یک جامعه نخبگان و فرهیختگان آن هستند.

اینکه انتظار داشته باشیم رفتار مردم بدون خواست و برنامه‌ریزی مدیران تغییر کند، همانقدر غیرواقع بینانه است که انتظار داشته باشیم مدیران و مسئولان یک جامعه بدون کمک فرهیختگان بتوانند برنامه‌های مؤثری تدوین و اجرا کنند. اگر قرار باشد تغییری در جامعه اتفاق بیفتد، نقطه شروع این تغییر بدون شک دانشمندان هستند، آن هم دانشمندانی که منتظر نمی‌مانند مدیران از آنها برنامه بخواهند، بلکه با رویکردی پیش فعال به‌دنبال تغییر دیدگاه مسئولان جامعه برای افزایش میزان آمادگی جامعه هستند. یک راه را باید انتخاب کنیم: مدیران دانشمند یا دانشمندان مدیر، هر کدام که ما را سریعتر به مقصد می‌رساند.