خدمت دکتر سید حسن موسی کاظمی، استاد تمام گروه بیولوژی و کنترل ناقلین بیماری ها رسیدیم تا با توجه به تخصص و تجربیات ایشان، در مورد بیماری تب دانگ و ناقلین آن پاسخ به سئوالات متداول بین افراد جامعه را جویا شویم. دکتر موسی کاظمی فوکال پوینت علمی برنامه مراقبت حشره شناسی اادس های مهاجم در دانشگاههای علوم پزشکی تهران و ایران و نیز دبیر علمی اولین کمپین کاهش خطر بیماریهای منتقله توسط بندپایان با تاکید بر تب دنگی نیز هستند.

بیماری تب دانگ چیست ؟ یک بیماری تب دار ویروسی است که از طریق گزش پشه های آادس مهاجم به انسان منتقل می شود.

چرا این بیماری برای سلامت مردم و سیستم های بهداشتی درمانی، به ویژه در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر دنیا  یک تهدید قلمداد می شود؟ بیماری فاقد داروی اختصاصی است و هنوز واکسن قابل استفاده برای عموم مردم در دسترس نیست.

 موارد بیماری در سال های اخیر به چه علت افزایش یافته است؟ تغییرات آب و هوایی ناشی از گرم شدن هوا، افزایش تجارت جهانی، افزایش مسافرت ها بعد از کووید به کشور های اندمیک بیماری.

مناطق پر خطر در دنیا کدامند؟ کشورهای جنوب شرقی آسیا از جمله تایلند، مالزی، اندونزی، هندوستان و پاکستان و اخیرا  کشورهای عمان، قطر و امارات متحده عربی مناطق پر خطر محسوب می شوند.

موارد بیماری تب دنگی در جهان چگونه است؟ در حال حاضرتقریبا نیمی از جمعیت جهان در بیش از 130 کشور در معرض خطر هستند. حدود 5/2 میلیارد نفر در مناطق بومی بیماری زندگی می‌کنند. سالانه 400 میلیون نفر به ویروس آلوده شده که 100 میلیون نفر آنها دارای علایم بوده و از بین مبتلایان سالیانه 500،000 نفر به بیماری شدید دانگ مبتلا می شوند که دارای علائم شدید بوده و بستری می شوند و از این تعداد تا دو و نیم درصد فوت می کنند.

موارد بیماری تب دنگی در ایران چگونه است؟ تا کنون در ایران بیشتر بیماران گزارش شده، در خارج از کشور و اخیرا در کشور امارات آلوده شده اند و سابقه سفر به مناطق آندمیک داشته اند. متاسفانه آمارهای وزارت بهداشت تایید کننده افزایش موارد بیماری است و با کمال تاسف موارد فوتی نیز گزارش شده است.

چه افراد و گروههای سنی در معرض خطر تب دنگی قرار دارند؟ مسافران به مناطق پر خطر، کارکنان بنادر، پایانه ها، فرودگاهها، کارتن خوابها، کارگران فصلی، بیماران و پرسنل بیمارستان، خانم های بادار، کودکان زیر 1 سال،

 و افرادی که در اماکنی مثل پادگان ها، مدارس، زندان ها، خوابگاههای ذانشجویی، آپاراتی ها و لاستیک فروشی ها فعالیت دارند.

تب دنگی در چه گروه‌هایی ممکن است به صورت شدیدتری ظاهر شود؟ هر فردی ممکن است بر اثر گزش پشه آلوده، به این بیماری دچار شود، اما افرادی که در گروه‌های حساس هستند، از جمله بیماران زمینه‌ای و افرادی با ضعف سیستم ایمنی و بیماران قلبی حساس‌تر هستند و باید بیشتر از آنها مراقبت شود. نوبت اول ابتلاء به این بیماری خفیف‌تر است، اما در موارد ابتلای مجدد، بیماری مهلک تری ایجاد می‌کند که خطر جانی دارد.

کودکان از بین گروه‌های خاصی هستند که ممکن است به تب دنگی شدید حساس باشند. علت اصلی این حساسیت، سیستم ایمنی ناتوان و ضعیف آنان در مقابل ویروس دنگی است. بنابراین، کودکان با تب دنگی شدید باید تحت نظر پزشک قرار گیرند و در صورت لزوم، بستری شوند.

زنان باردار نیز به عنوان یک گروه خاص، در معرض خطر تب دنگی شدید قرار دارند. تب دنگی در دوران بارداری ممکن است به مشکلات جدی برای مادر و جنین منجر شود. بنابراین، زنان باردار باید از نحوه پیشگیری و مدیریت تب دنگی آگاه باشند و با پزشک خود مشورت کنند.

افرادی که دارای بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا یا بیماری‌های قلبی هستند، نیز در معرض خطر تب دنگی شدید قرار دارند.

افراد استرسی، عصبی، پرخور، کم اشتها، کم تحرک، کسانی که صبحانه نمی‌خورند، افراد دچار بی‌خوابی به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر، قابلیت کمتری در مقابله با ویروس دنگی دارند. بنابراین، مدیریت مناسب تب دنگی و پیشگیری از عوارض جدی در این افراد بسیار حائز اهمیت است.

راههای انتقال بیماری تب دنگی کدامند؟ پشه به انسان، مادر به جنین، انتقال خون و فراورده های خونی آلوده. همچنین ویروس می تواند در بین جمعیت پشه ها باقی بماند و توسط پشه آئدس از انسان آلوده برداشته شود.

ویروس بیماریزا با گزش پشه آئدس مهاجم ماده به انسان منتقل می‌شود و پشه آلوده قادر است ویروس را تا آخر عمر در خود حفظ کند. بنابراین گزش هایی که تا آخر عمر انجام می دهد آلوده کننده هستند. البته انتقال بیماری از طریق مادر به جنین، انتقال خون و پیوند اعضا نیز ممکن است.

ترجیح خونخواری پشه های آئدس مهاجم از چه میزبانی است؟ عمدتا انسان

 آیا پشه های آادس مهاجم همان  پشه های معمولی هستند؟ خیر. بیش از 3700 گونه پشه در دنیا وجود دارد که فقط 700 گونه و عمدتا جنس ماده آنها دارای اهمیت پزشکی و دامپزشکی هستند. مردم ایران، در مناطق مختلف کشور پشه را با زبان های محلی به نام های موشه، سارخک، سارشک، سپیدپر، در، بدّ، خموش، میغمیغا، هونو، مگ، سیویریسینک، زانزارا، بعوض، پخشه، سونتی، و پشه کوره می شناسند.

چرا به این پشه ها، مهاجم گفته می شود و آنها کدامند؟ چون این پشه ها در نواحی ای انتشار دارند که بومی آن منطقه نیستند و میل خونخواری سیری ناپذیری خصوضا از انسان دارند. دو گونه از جنس آادس به نام های پشه مصریAedesaegypti و پشه ببر آسیاییAedes albopictus مهم‌ترین پشه‌های ناقل این بیماری هستند.

آیا همه پشه های آادس ناقل بیماری هستند؟ در حال حاضر در ایران 73 گونه پشه از 8 جنس مختلف داریم که 15 گونه از جنس آادس در شش زیر جنس قرار دارد. از این 15 گونه، دو گونه آن اادس مهاجم شناخته می شوند،Aedesaegypti ناقل اصلی تب دنگی، چیکونگونیا و زیکا است و همچنین ناقل دست کم 54 ویروس و مالاریای پرندگان و کرم های انگلی مختلف است.Aedes albopictus ناقل ثانویه و با درجه کمتر اهمیت، دست کم 22 ویروس و مالاریای پرندگان و کرم های انگلی مختلف را منتقل می کند.

کدام ویژگی رفتاری این گونه ها مهم هستند؟ آئدس های مهاجم قادرند ویروس را از طریق تخم خود به نسل بعد نیز منتقل کنند. میل خونخواری از انسان و انتشار سریع و استقرار در مناطق جدید از ویژگی های مهم این پشه ها هستند.

ماههای فعالیت پشه های آادس مهاجم بر اساس مناطق کشور کدام است؟ در مناطق گرمسیری و جنوب کشور پشه ها در تمام سال وجود دارند. اما در مناطق مرکزی و شمالی کشور فعالیت آنها به این شیوه نیست. خارج از مناطق گرمسیری در فصل زمستان پشه‌ها به نوعی خواب زمستانی می‌روند. انتظار می‌رود تغییرات آب و هوایی باعث طولانی‌تر شدن تابستان‌ها و کوتاه‌تر شدن زمستان شود و این پرسش مطرح می‌شود که این تغییرات چه تاثیری بر روی پشه‌ها خواهد گذاشت؟ میزان دمایی که گونه‌های مختلف پشه‌ها می‌توانند تحمل کنند در زمان‌های مختلف سال با یکدیگر متفاوت است. در فصل بهار زمانی که دمای هوا در شب خنک است و دمای هوا در طول روز در حال افزایش است پشه‌ها می‌توانند طیف وسیعی از دماها را تحمل کنند. در تابستان با گرم شدن هوا این طیف گسترده کاهش می‌یابد.

مراقبت های لازم قبل و بعد از سفر به کشورهای آلوده چیست؟

لازم است مسافران قبل از سفر از طریق منابع معتبر، اطلاعات لازم در مورد بیماری‌های شایع کشور مقصد را کسب‌ کنند. از آنجا که خطر بیماری در تمام طول سال یکسان نیست لازم است تا آژانس‌های مسافرتی آموزش‌ و اطلاعات لازم را در زمان تهیه بلیط و شروع سفر به مسافران ارائه‌ دهند.

با توجه به این که اوج گزش این پشه ها در ساعات ابتدای روز و انتهای روز است، در مورد بیرون رفتن در ساعات پرخطر روز یعنی دو ساعت بعد از طلوع آفتاب و دو ساعت قبل از غروب آفتاب باید احتیاط ویژه کرد.

از خوابیدن در فضای باز اجتناب شود. در صورت لزوم به خوابیدن در فضای باز، باید از پشه‌بند مناسب استفاده‌ کرد.

اطمینان حاصل شود که درب و پنجره‌های محل سکونت از توری مناسب برخوردار است.

پوشیدن لباس‌های رنگ روشن، غیرچسبان، آستین‌بلند، شلوار بلند و پوشیدن جوراب در پیشگیری از گزش پشه ها مهم است.

در مورد بخش‌هایی از بدن که با لباس پوشیده نمی‌شود، می‌توان به صورت موضعی از فرآورده های دافع حشرات تایید شده و استاندارد که دارای یکی از مواد موثر مانند DEET (دی اتیل تولامید) و پیکاریدین، IR3535 باشد، استفاده ‌کرد.

برای محافظت از کودکان، حتما از لباس های بلند و مناسب برای آنها استفاده شود و همچنین کالسکه کودکان دارای پشه بند باشد.

افراد بعد از بازگشت از سفر، در صورت بروز تب یا سایر علایم بیماری تب دانگ (تب بالا و سردرد شدید، درد پشت چشم، درد عضلات و مفاصل، حالت تهوع و بثورات پوستی، خونریزی از لثه یا سایر قسمت‌های بدن) باید بلافاصله به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه کنند.

برخی افراد حامل ویروس، ممکن است فاقد علایم بیماری باشند، به این دلیل افرادی که از مناطق آلوده  به مناطقی از کشور که پشه های آئدس مهاجم در آنجا گزارش شده است برگشته اند، تا یک هفته از تردد غیرضروری در سطح شهر، در طول روز خودداری کنند و در صورت ضرورت تردد، از لباس بلند و غیرچسبان و مواد دافع حشرات استفاده کنند.

باورهای غلط در مورد بیماری تب دانگ چیست؟

تا کنون هیچ مدرک علمی وجود ندارد که  مصرف ویتامین های گروه بی در کاهش عوارض بیماری نقش دارند.

تا این تاریخ هیچ مدرک علمی وجود ندارد که  اادس مهاجم تمایل به گزش از گروه خونی خاصی دارند.

تا این تاریخ هیچ مدرک علمی وجود ندارد که اسفند دود کردن مانع ابتلا به تب دانگ می شود.

تا این تاریخ هیچ مدرک علمی وجود ندارد که تب دانگ از انسان به انسان منتقل می شود (مگر از راه جفت و انتقال خون).

تا این تاریخ هیچ مدرک علمی وجود ندارد که اادس مهاجم  عمدتا در شب خون خواری می کند.