یادداشت دکتر امیرحسین تکیان استاد و مدیر گروه سلامت جهانی و سیاستگذاری دانشکده بهداشت به مناسبت روز جهانی سلامت

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران دانشکده  بهداشت، چارشنبه 18 فروردین 1400، دکتر امیرحسین تکیان استاد و مدیر گروه سلامت جهانی و سیاستگذاری دانشکده بهداشت به مناسبت روز جهانی سلامت در یادداشتی این روز را گرامی داشت.

متن پیام به شرح ذیل است:

یاد و نام خداوند مهربان آرامش قلب هاست

به بهانه روز جهانی سلامت ۱۴۰۰

براساس سنت قدیمی سازمان جهانی سلامت، روز هفتم آوریل هر سال، مطابق هجدهم فروردین ماه، روز جهانی سلامت(World Health Day) نام گرفته است که وفق روال سنواتی، نام و شعاری نیز با توجه به حال و هوای سلامت جهان، برای روز جهانی سلامت مطرح می شود. شعار امسال:  building a Farier healthier world  ، یعنی  ساختن جهانی عادلانه تر و سلامت تر است.
در طول حیات حدود هفتاد و سه ساله سازمان جهانی سلامت، شاید گزاف نیست بگوییم در هیچ بازه زمانی، حتی در هنگامه جنگ ها و بلایای طبیعی خانمان سوز، ناعادلانه بودن خدمات سلامت به اندازه هنگامه حاضر توسط شهروندان کره خاکی درک نشده است. علل این درک افزایش یافته پرشمار است، اما شاید در هم تنیده گی شبکه های اجتماعی، بهم پیوستگی آدمیان در سراسر کره خاکی، شفاف شدن بسیاری از رفتار ها و در معرض قضاوت قرار گرفتن آنها توسط افراد حتی در نقاط دوردست کره زمین، در کنار رفتار بی رحمانه جهان گیری کووید-۱۹ و حاکمیت های نا خوب و دولت های کم تدبیر در مبارزه با این بزرگترین خطر تاریخ معاصر بشر، چالش بی عدالتی پیش رونده را بیشتر آشکار کرده است. عدالت در سلامت ( health equity ) دغدغه اصلی نظام های سلامت دنیاست، یا بهتر بگویم باید که باشد. علت این که دولت ها با استقرار نظام سلامت و فراهم کردن خدمات سلامت برای ملت ها از طریق ورودی های مختلف مالی از قبیل نظام های مالیاتی و نظام بیمه اجتماعی در تصدی و تولیت سیاست گذاری نظام سلامت دخالت می کنند، در واقع برای حصول اطمینان از این است که بتوان سلامت شهروندان را به عنوان مهم ترین کالای عمومی به طور عدالت مدارانه تضمین نمود. این مهم نه فقط از طریق عدالت افقی یعنی برخورداری همه افراد، بلکه از طریق اطمینان حاصل کردن از اعمال عدالت عمودی یعنی تلاش دولت ها برای اینکه نابرخورداران با استفاده از ثروت و مشارکت معنادار و بیشتر برخورداران بتوانند به خدمات سلامت دسترسی پیدا کنند، تحقق می یابد.
امروزه در سپهر سیاستگذاری سلامت تردیدی نیست که سلامت به عنوان تنها بعد سیاست گذاری اجتماعی است که به طور همزمان هم پیش شرط، هم شاخص و هم خروجی رسیدن به یک جامعه پایدار و عادلانه است. از این روست که لازم است تولیت و حاکمیت نظام در دست دولت قرار گیرد تا همگی شهروندان مطمئن باشند که نه فقط خدمات مراقبتی، بلکه کلیه ابعاد پنج گانه خدمات با کیفیت سلامت شامل ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری ها، دسترسی به خدمات درمانی در هنگام بیماری، خدمات بازتوانی و توانبخشی و خدمات تب تسکینی در هنگام نیاز، توسط دولت ها و بدون دشواری مالی فراهم می شود. واگذاری تصدی گری سلامت به دولت ها  از این جهت است که بسیار مهم و بنیادین است، تا دولت متعهد شود تمام اهتمام خود را در دسترسی عادلانه به خدمات سلامت به کار گیرد، وگرنه تولید و ارایه خدمات معمولا در بخش های غیر دولتی و یا از طریق خرید خدمت، معمولا با کیفیت تر و از لحاظ اقتصادی به صرفه تر است .
حکمرانی خوب سلامت نیز که در پنج بعد شفافیت، مشارکت مردم در تصمیم سازی، مسئولیت پذیری، پاسخ گویی و در نهایت سیاست گزاری مبتنی بر شواهد با استفاده از اطلاعات و داده ها برای تصمیم سازی مناسب هست نیز از اهداف اصلی دولت ها برای تامین سلامت مردم است. کرامت انسانی و تحقق مفهوم متعالی انسان توسعه یافته در جوامعی شکل می گیرد که عدالت در سلامت در آن ها رگن اصلی تصمیم سازی است و با دقت مراقبت و از آن صیانت می شود. اطمینان یافتن از این که سلامت همه جانبه، و نه فقط مراقبتهای سلامت، براساس تعریف کلاسیک سازمان جهانی سلامت در اختیار همه قرار گرفته است شاید وظیفه اصلی دولت ها در جوامع توسعه یافته باشد. سال2020 شاید یکی از ناعادلانه ترین سالیان تاریخ مکتوب معاصر در نظام های سلامت سراسر دنیا برای دسترسی به خدمات سلامت بود. متاسفانه نابرابری موجود و موروثی سلامت موجود در کنار نابرابری های همه شئون سیاست گذاری عمومی، در سال 2020 به طور چشمگیری در این سال افزایش یافت. کووید -19 مجددا این درد کهنه را خاطر نشان کرد که بعضی از افراد به واسطه سواد بیشتر و دسترسی مالی گسترده تر توانستند دسترسی بهتری به خدمات سلامت نسبت به دیگر شهروندان پیدا کنند. در سراسر جهان، هنوز هم بسیاری از انسان ها نمی توانند به حداقل درآمد روزانه ای دسترسی پیدا بکنند و در شرایط زندگی نا مطلوبی زندگی را به سر می آورند که دسترسی به مسکن و آموزش مناسب برایشان فراهم نیست، فرصت های شغلی کمتری دارند و از نابرابری جنسیتی در دسترسی به خدمات مختلف رنج می برند. بسیاری از شهروندان جهان نمی توانند به محیط امن، آب آشامیدنی سالم، هوای پاک، امنیت غذایی و خدمات سلامت در هنگام نیاز، دسترسی پیدا کنند که با کمال تاسف به  رنج افزون تر وابتلا به بیماری های قابل پیش گیری و مرگ زودرس در این هم نوعان می انجامد، که همه ما در مقابل این فاجعه انسانی مه بر اثر جهان گیری کووید-۱۹ ژوف تر هم شده است، مسوولیم.
چه باید کرد؟ سازمان جهانی سلامت دعوت کرده است امسال کاری کنیم که انسان ها هر جا که هستند بتوانند حق سلامت خود را پیدا کنند. این شعار ارزشمندی است که راه کارهای تحقق آن دشوار و نیازمند مقدمات گوناگونی است، که اما شدنی است. تجربه جهانی واکسیناسیون کووید- ۱۹نشان می دهد به دلیل بی تدبیری و عدم درک همبستگی اجتماعی و بعضا خودخواهی، در کنار سایر مسایل، توزیع جهانی واکسن بسیار ناعادلانه است. در جهانی که تعداد میلیارد های آن براساس گزارش نشریه فوربس در طی دوران کووید- 19 افزایش پیدا کرده و از طرفی تعداد گرسنگانی که در معرض بیماری قرار دارند و تعداد افرادی که از تحصیل بازمانده اند بیشتر شده، چگونه می توان به گسترش عدالت امیدوار بود؟ من هنوز هم امیدوارم و برای نیل به این مهم ترین وظیفه سیاستگذاران، چهار اقدام را پیشنهاد می کنم:
۱ . دولت ها برای اطمینان از دسترسی عادلانه به خدمت سلامت باید به طور منظم نابرابری های سلامت را پایش و دیده بانی کنند تا اطمینان یابند همه انسان ها در همه جوامع فارغ از سطح اقتصادی، اجتماعی، مذهب، محل زندگی، سواد و درآمد به خدمات با کیفیت سلامت در هنگام نیاز دسترسی دارند. در روز جهانی سلامت، رهبران جهان باید هم پیمان شوند تا برای گذار از شاید سیاه ترین سالی که در حافظه تاریخی معاصر وجود دارد، با هم کار کنند، به هم اطمینان کنند. در بخش های مختلف کشور عزیزمان، ایران هم باید از سیاستگذاران بخواهیم با یکدیگر کار کنند، به توصیه های نهاد های تخصصی دل بسپارند و در تصمیم سازی از آن بهره گیرند. به عنوان مثال، ستاد ملی کرونا به توصیه وزارت بهداشت به عنوان نهاد تخصصی سلامت گوش فرا بدهد. امروز که روز جهانی سلامت است، موج چهارم کرونا در کشور آغاز شده و تقریبا تمامی شهرها قرمز هستند که نشان می دهد که اگر ما شاید با هم کار کردن را مد نظر قرار می دادیم، وضعیت بهتری داشتیم.
۲. باید تلاش کنیم داده های قابل اتکا جمع آوری کنیم و در زمان مناسب برای تصمیم سازی از آنها استفاده کنیم. داده های براساس سن، جنس، درآمد و همینطور وضعیت افراد دارای ناتوانی را به طور منظم و متوالی جمع آوری کنیم و در زمان مناسب در اختیار پژوهشگران قرار دهیم تا تحلیل کنند و به طور مداوم به سیاستگذاران بازخورد دهند. ملاحظه می شود که در کشور ما از ابتدای همه گیری کووید -19 ،بحث دسترسی به داده ها برای برنامه ریزی کشوری به پهناوری ایران و با توجه  به گوناگونی الگوهایی که وجود داشت، هیچ وقت به طور مقتضی انجام نشد. اینجانب معتقدم کنترل نا مطلوب د براساس مقتضیات محلی در کشور ما تاثیر فراوانی از سیاست های داده پردازی سلامت پذیرفته است.
۳. در هنگام بحران ها، از جمله در دوران همه گیری کووید-19، دولت ها باید مطمئن شوند که اقشار نابرخوردار جامعه، دسترسی بیشتری به خدمات سلامت دارند و مراقبت بیشتری از ایشان صورت می گیرد. خشکانیدن ریشه های اصلی نابرابری در نظام سلامت در شرایط فعلی کشور ما نیازمند توجه بیشتر و سرمایه گذاری معنادار در شبکه مراقبت های بهداشتی  اولیه سلامت است. متاسفانه در دوران کووید- 19 تمرکز بیشتر مملکت ما بر درمان بوده و هنوز هم هست. علیرغم توصیه های پرشماردلسوزان و صاحب نظران نظام سلامت برای تقویت شبکه پرافتخار مراقبت های بهداشتی اولیه کشور با هدف بیمار یابی فعال، آموزش و غربالگری شهروندان درسطح جامعه، و حتی واکسیناسیون، متاسفانه هنوز این اتفاق به طور معنادار نیفتاده که چه بسا به دلیل این نوع عملکرد، میزان نسبی مرگ کووید-۱۹ در ایران از بسیاری کشورهای دیگر بالاتر است. اگر می خواهیم مطمئن شویم که سلامت برای همه فراهم است، نکته خیلی مهم این است که از ظرفیت نظام شبکه مراقبت های بهداشتی اولیه سلامت کنترل پاندمی ها استفاده کنیم. مهم تر این که بتوانیم پرداختن به مولفه های اجتماعی سلامت را درسطح جامعه  با استفاده از نظام شبکه و با استفاده از ظرفیت بی نظیر آن، نهادینه و عملیاتی کنیم. اتفاقی که انتظار می رفت همه گیری کووید-۱۹ به تحقق آن کمک کند، که متاسفانه هنوز رخ نداده است.
۴. لازمه تحقق شعار همیشگی نظام سلامت تاب آور، جهانی فکر کردن و محلی عمل کردن است. نظام سلامت ما برا ی آن که بتواند تاب آور باشد، باید ورای مرز ها نیز عمل کند تا مطمئن باشیم زمانی می توانیم جمعیت خودمان را حفاظت کنیم که در درون مرزها، تمام جمعیت جهان بتوانند از یک نظام عادلانه و درست برخوردار باشند، مثلا بتوانند دسترسی عادلانه به واکسن و کیت های تشخیصی داشته باشند. بنابر این خیلی مهم است که نظام های منطقه ای، محلی، ملی و جهانی تقویت شوند و به یکدیگر اطمینان کنند تا در سراسر جهان، اطمینان از دسترسی به خدمات سلامت، مثلا در ارتباط با کووید-۱۹ فراهم شود.
مایلم در انتها بگویم اگر قرار باشد نظام سلامت تاب آوری داشته باشیم، تجربه کووید- 19 نشان داد که عدالت اجتماعی و حتی امنیت به عنوان یکی از دو ستون اصلی جاکمیت، تنها در سایه نظام سلامت مقتدر قابل شکل گیری است. توصیه اکید و اساسی ام بازطراحی و تقویت نظام مراقبت های بیماری و سلامت کشور به عنوان یک شان حاکمیتی است که خود شرح مفصل می طلبد و در آینده از آن بیشتر خواهم نوشت، انشاالله! سالم و به دور از کرونا بمانید.