گفت و گو با دکتر فاضل شکری در اردیبهشت 1400
دکتر فاضل شکری استاد ایمنی شناسی دانشکده بهداشت در اردیبهشت 1400 فعالیت های این بخش را در زمان شیوع بیماری کرونا توضیح داد.
به گفته ایشان فعالیت های پژوهشی اساتید بخش ایمونولوژی از روزهای اول اعلام رسمی شیوع عفونت کووید 19 در شهر قم یعنی از اواخر بهمن ماه سال پیش شروع شد. اینجانب و همکاران بلافاصله تیم تحقیقاتی متشکل از تعدادی از اساتید برجسته ایمونولوژی دانشکده بهداشت شامل آقایان دکتر امیرحسن زرنانی، دکتر محمد مهدی امیری و همچنین آقای دکتر محمود جدی تهرانی استاد برجسته ایمونولوژی پژوهشگاه ابن سینا، آقای دکتر غلامعلی کاردر دانشیار مرکز تحقیقات ایمونولوژی، آسم و آلرژی مرکز طبی کودکان و آقای دکتر وحید سلیمی دانشیار بخش ویروس شناسی دانشکده بهداشت، تشکیل دادیم.
روابط عمومی دانشکده بهداشت برای آشنایی با فعالیت های انجام شده در این گروه آموزشی با دکتر فاضل شکری، استاد ایمونولوژی گروه پاتوبیولوژی دانشکده بهداشت، به گفتگو نشست.
آقای دکتر شکری لطفا فعالیت های علمی و خدماتی که در بخش ایمونولوژی دانشکده بهداشت در زمینه عفونت کووید 19 داشتید را معرفی بفرمایید.
فعالیت های پژوهشی اساتید بخش ایمونولوژی از روزهای اول اعلام رسمی شیوع عفونت کووید 19 در شهر قم یعنی از اواخر بهمن ماه سال پیش شروع شد. اینجانب و همکاران بلافاصله تیم تحقیقاتی متشکل از تعدادی از اساتید برجسته ایمونولوژی دانشکده بهداشت شامل آقایان دکتر امیرحسن زرنانی، دکتر محمد مهدی امیری و همچنین آقای دکتر محمود جدی تهرانی استاد برجسته ایمونولوژی پژوهشگاه ابن سینا، آقای دکتر غلامعلی کاردر دانشیار مرکز تحقیقات ایمونولوژی، آسم و آلرژی مرکز طبی کودکان و آقای دکتر وحید سلیمی دانشیار بخش ویروس شناسی دانشکده بهداشت، تشکیل دادیم.
ابتدا جلسات متعددی در ارتباط با تعیین اولویت ها و موضوعات پژوهشی ضروری و برنامه ریزی برای انجام پژوهش های مورد نیاز برگزار کردیم و سپس قرار شد بصورت همزمان روی تشخیص و درمان کووید 19 فعالیتهای تحقیقاتی را شروع کنیم.
در ارتباط با حوزه تشخیص و با توجه به تجارب و تخصص اساتید تیم تحقیقاتی، فعالیت های گسترده ای برای طراحی و تولید کیت سرولوژیک به روش الایزا جهت تشخیص آنتی بادی در بیماران مبتلا شروع شد و خوشبختانه ظرف مدت دو ماه یعنی در اواخر فروردین ماه موفق شدیم که این کیت را طراحی کنیم. این کیت با حمایت مالی شرکت دانش بنیان زیست فناوران سینا تولید شد. این کیت می تواند IgM و IgG ضد ویروس کووید 19را در سرم افراد آلوده با ویژگی و حساسیت بسیار بالا شناسایی کند. آنتی ژن و آنتی بادی مورد نیاز این کیت، برخلاف کیت های داخلی دیگر که از خارج خریداری می شوند، در داخل همین شرکت دانش بنیان و زیر نظر اساتید این تیم تحقیقاتی تولید شده است. برای تولید انبوه کیت با یک شرکت معتبر تولید کننده کیت های سرولوژی بنام شرکت گارنی ریز پرداز که مسئولیت فنی آن بعهده یکی از اساتید برجسته ایمونولوژی کشور بنام سرکار خانم دکتر نرگس جواد است توافق شد که کیت توسط آن شرکت و بصورت مشترک با شرکت دانش بنیان زیست فناوران سینا تولید و وارد بازار شود. از ویژگی های منحصر به فرد این کیت که در کیت های مشابه دیگر دیده نمی شود استفاده از سیستم دقیق و حساس Capture ELISA برای تشخیص و سنجش IgM ضد ویروس است که نتایج منفی و مثبت کاذب را به حداقل می رساند. این طراحی با همکاری و تلاش علمی سرکار خانم دکتر جواد محقق شد. خوشبختانه چند هفته پیش این کیت توسط انستیتو پاستور ایران و اداره تجهیزات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تایید رسید و بصورت انبوه تولید و عرضه شد.
طراحی و تولید این کیت و تولید آنتی ژن های نوترکیب مورد نیاز کیت هزینه های سنگینی داشت که تا به حال بخشی از این هزینه ها توسط شرکت دانش بنیان زیست فناوران سینا تامین شده و قرار است بقیه هزینه های مورد نیاز بصورت تسهیلات تامین شود.
با توجه به سوالات و ابهاماتی که در ارتباط با استفاده از این نوع کیت های تشخیصی و ضرورت استفاده از آنها مطرح هست، لطفا در مورد ارزش تشخیصی و بالینی این کیت و کیت های مشابه سرولوژی توضیح دهید.
نکته حائز اهمیت در مورد این کیت و کیت های مشابه سرولوژیک تشخیص عفونت کووید 19 این است که این کیت ها ویروس و یا آنتی ژن های ویروس را شناسایی نمی کنند، بلکه آنتی بادی اختصاصی ویروس را تشخیص می دهند. لذا در تفسیر نتایج این آزمون ها باید دقت کافی بعمل آید و از آنها بعنوان ابزاری در کنار یافته های بالینی و تست های آزمایشگاهی دیگر جهت تشخیص بیماری و فاز عفونت استفاده شود. متاسفانه در حال حاضر دو دیدگاه ضد و نقیض در مورد کاربرد نتایج این کیت ها در سطح متخصصان و همچنین عموم مردم مطرح است که هر دو نمودی از افراط و تفریط هستند.
دیدگاه اول نتایج این کیت ها را صرفنظر از یافته های بالینی دیگر نشان دهنده وجود ویروس و عفونت فعلی می داند و براساس مثبت یا منفی شدن تست الایزا در مورد بیماری و یا سلامت افراد آزمایش تصمیم گیری میکند و حتی وجود آنتی بادی را نشانه مصونیت فرد از عفونت مجدد با ویروس تفسیر می کند. دیدگاه دوم برعکس نتایج این آزمون را فاقد هرگونه ارزش تشخیصی می داند و معتقد است که نتایج این کیت گمراه کننده است و مورد سوء استفاده اقتصادی آزمایشگاهها قرار گرفته و بنابراین نباید از آن استفاده شود . همان طور که توضیح داده شد هر دو دیدگاه اشتباه بوده و این کیت با توجه به محدودیت ها و مزایای آن می تواند نقش مهمی در تشخیص و همچنین مطالعات سرواپیدمیولوژی در مناطق آلوده ایفا کند. شناسایی IgM در خون افراد نشانگر عفونت جدید و یا فاز حاد بیماری و شناسایی IgG به تنهایی حکایت از سابقه آلودگی به ویروس دارد. این آزمون ها با توجه به جدید بودن این عفونت و ناشناخته بودن بسیاری از علائم و نشانه ها و بیومارکرهای بیماری، راه طولانی برای تکامل و بهینه شدن دارند و مانند بسیاری از آزمون های سرولوژیک که در حال حاضر برای تشخیص عفونت های ویروسی دیگر استفاده می شوند در آینده نزدیک جایگاه واقعی خود را در این فرآیند پیدا خواهند کرد.
جناب دکتر آیا تیم تحقیقاتی شما فعالیت های پژوهشی دیگری بجز طراحی و تولید این کیت داشته است؟
همزمان با طراحی و تولید این کیت، این تیم تحقیقاتی در دو زمینه دیگر شامل تولید آنتی بادی مصونیت بخش و تولید واکسن کووید 19 با جدیت و بصورت بسیار گسترده وارد عمل شده است.
در ارتباط با تولید آنتی بادی های مصونیت بخش خنثی کننده ویروس با یک تیم تحقیقاتی در بخش ویروس شناسی دانشگاه استراسبورگ فرانسه پروژه تحقیقاتی مشترک تعریف شد. بر این اساس قرار شد آنتی بادیهای منوکلونال نوترالیزان و همچنین آنتی ژن های نوترکیب مورد نیاز توسط تیم تحقیقاتی ما در بخش ایمنی شناسی دانشکده بهداشت تولید و خصوصیات ساختاری و عملکردی آنها مورد مطالعه قرار گیرد و سپس این آنتی بادیها جهت انجام مطالعات بیولوژیک و سلولی در حیوانات مدل ترانسژنیک بیان کننده گیرنده انسانی ویروس کووید19 (ACE2) برای تیم تحقیقاتی فرانسه ارسال شده و مورد مطالعه قرار گیرند. شناسایی اپی توپ های غالب و مصونیت بخش ملکول اسپایک ویروس کووید 19 با استفاده از پپتیدهای همپوشان و تکنیک پپ اسکن در سرم بیماران بهبود یافته و موش های ایمن شده از اهداف مهم این پروژه بزرگ هست که در دانشکده بهداشت در حال انجام است.
در این پروژه مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شیراز به سرپرستی جناب آقای دکتر عباسعلی قادری، استاد ممتاز ایمونولوژی که از مفاخر ایمونولوژی کشور هستند نیز همکاری دارد و بخشی از آنتی ژن های نوترکیب و فعالیت های تحقیقاتی مورد نیاز را عهده دار خواهد بود.
این پروژه بزرگ بین المللی در مراحل اولیه خود قرار دارد و فعالیت های اولیه برای تولید آنتی بادی منوکلونال و تعیین نقشه اپی توپی آنتی بادی های انسانی و موشی در حال انجام است و یک دانشجوی دکترای ایمونولوژی در حال گذراندن پایان نامه خود در این زمینه است.
در مورد تولید واکسن چه فعالیت هایی انجام دادید و الان در چه مرحله ای هستید؟
تولید واکسن یکی دیگر از برنامه ریزی های تیم تحقیقاتی ما در بخش ایمونولوژی دانشکده بهداشت هست. طراحی و تولید و ارزیابی واکسن به موازات دیگر فعالیت های تحقیقاتی در حال انجام است. واکسن براساس منطقه اتصالی ملکول اسپایک به گیرنده (Receptor Binding Domain-RBD) ACE2 طراحی شده و برای افزایش ایمنی زایی و مصونیت بخشی بصورت فیوژن پروتئین با یکی ازپروتئین های ایمونومدولاتور خودی در حال تولید است. این فیوژن پروتئین بعنوان کاندید واکسن همراه با ادجوانت های مختلف در موش مورد مطالعه قرار خواهد گرفت و میزان ایمنی زایی و مصونیت بخشی و همینطور خصوصیات ایمونولوژیک دیگر آن مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. سازه ژنی این واکسن تولید و در حال تولید و تخلیص پروتئین نوترکیب مربوطه در کشت سلولی هستیم.
برای تولید واکسن و انجام تحقیقاتی که توضیح دادید آیا حمایت مالی لازم را دارید و توقع شما از دانشگاه و سازمان های ذیربط چیست؟
همانطور که اطلاع دارید انجام این نوع پروژه های تحقیقاتی و مخصوصا تولید واکسن بودجه زیادی لازم دارد که امیدواریم این حمایت از طرف سازمان ها و دستگاه های مسئول در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و همچنین معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت سریعا" بعمل آید تا شاهد پیشرفت سریع تر تولید واکسن باشیم.
در شرایطی که پژوهش بعنوان مهمترین محور فعالیت دانشگاه ها محسوب می شود، متاسفانه در دانشگاه های کشور و همچنین دانشگاه ما بیشترین سرمایه گذاری روی بخش ها و مراکزی انجام می شود که فعالیت های خدمات درمانی و آزمایشگاهی دارند و پژوهش اولویت ندارد و بودجه بسیار ناچیزی برای آن اختصاص داده می شود. متاسفانه تا به حال هیچگونه حمایت مالی در ارتباط با هیچ یک از فعالیت های تحقیقاتی که توضیح داده شد دریافت نکردیم و امیدواریم با تصویب طرح ها و اعطای تسهیلات مورد نیاز، حمایت مالی لازم از این پروژه بزرگ به عمل آید.
