Iran National Polio Laboratory

آزمایشگاه ملی فلج اطفال (پولیو) ایران

آزمایشگاه ملی فلج اطفال ایران یکی از بخش‌های مهم و تخصصی در حوزه بهداشت و سلامت عمومی کشور است که وظیفه اصلی آن نظارت و کنترل شیوع ویروس فلج اطفال می‌باشد. این آزمایشگاه نقش کلیدی در اجرای برنامه‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای ریشه‌کنی فلج اطفال ایفا می‌کند.

تاریخچه

فعالیت‌های این آزمایشگاه به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد، زمانی که ایران به عنوان یکی از کشورهای متعهد به برنامه‌های ریشه‌کنی فلج اطفال، زیرساخت‌های تخصصی در این زمینه را توسعه داد. در سال 1995 میلادی مصادف با سال 1374 هجری شمسی، با همکاری سازمان بهداشت جهانی و یونیسف، آزمایشگاه ملی فلج اطفال به طور رسمی تجهیز و راه‌اندازی شد.

از آن زمان تاکنون، ایران دستاوردهای مهمی در زمینه کاهش موارد ابتلا به فلج اطفال داشته است، به طوری که طی سال‌های اخیر هیچ مورد جدیدی از فلج اطفال ناشی از ویروس وحشی در کشور گزارش نشده است. این موفقیت‌ها تا حد زیادی مرهون تلاش‌های تخصصی و بی‌وقفه آزمایشگاه ملی فلج اطفال است.

وظایف اصلی

1. تشخیص ویروس فلج اطفال: آزمایشگاه ملی با استفاده از روش‌های پیشرفته تشخیص مولکولی و کشت ویروسی، نمونه‌های مدفوع و سایر نمونه‌های زیستی را تحلیل کرده و حضور ویروس فلج اطفال را شناسایی می‌کند.
2. پایش محیطی: یکی از وظایف کلیدی این آزمایشگاه، بررسی نمونه‌های آب و فاضلاب برای شناسایی وجود احتمالی ویروس در محیط است. این فعالیت به عنوان یکی از روش‌های پیشگیرانه برای کنترل شیوع بیماری شناخته می‌شود.
3. پشتیبانی از واکسیناسیون ملی: آزمایشگاه ملی با ارائه داده‌ها و تحلیل‌های دقیق، نقش مهمی در تدوین استراتژی‌های واکسیناسیون و ارزیابی تأثیرگذاری این برنامه‌ها دارد.
4. تحقیق و آموزش: این آزمایشگاه علاوه بر فعالیت‌های عملیاتی، به عنوان یک مرکز تحقیقاتی نیز فعالیت کرده و در زمینه آموزش نیروهای متخصص داخلی و همچنین برای سایر کشورها و مناطق، مشارکت می‌کند.

بخش‌های مختلف آزمایشگاه ملی فلج اطفال ایران

1. بخش کشت سلول :
   بخش کشت سلول یکی از اصلی‌ترین و حیاتی‌ترین قسمت‌های آزمایشگاه ملی فلج اطفال است که نقش مهمی در آماده سازی و تهیه سلول های حساس جهت کشت و جداسازی ویروس ایفا می کند. در این بخش از سلول‌های خاصی بهره برده می شود که این رده های سلولی شامل موارد زیر می باشد:

   • سلول‌های RD (سرطان رابدومیوسارکوما): حساس به انواع مختلف انتروویروس‌ها، از جمله ویروس فلج اطفال.
   • سلول‌های L20B: حساسیت ویژه به ویروس فلج اطفال دارند و از آن‌ها برای تأیید وجود این ویروس استفاده می‌شود.

2. بخش فرآوری نمونه و تلقیح ویروس :
   این بخش به طور تخصصی مسئول فرآوری نمونه‌های گرفته شده از بیماران و در ادامه تلقیح آنها به سلول های حساس به ویروس می باشد. نمونه‌های مدفوع ابتدا با استفاده از روش‌های پیش‌تصفیه (مانند سانتریفیوژ و اضافه کردن مواد ضدباکتریایی) آماده‌سازی می‌شوند. این مرحله با هدف حذف عوامل مزاحم مانند باکتری‌ها و قارچ‌ها انجام می‌شود. با استفاده از سلول‌های حساس (مانند سلول‌های L20B و RD)، ویروس‌های موجود در نمونه شناسایی و بررسی می‌شوند. این مرحله به کشف ویروس‌های فلج اطفال یا ویروس‌های مشابه (مانند انتروویروس‌های غیر فلج اطفال) کمک می‌کند.

3. بخش پایش محیطی:
   در این بخش، نمونه‌های محیطی شامل آب و فاضلاب شهری جمع‌آوری و برای شناسایی ویروس‌های فلج اطفال و سایر انتروویروس‌ها تحلیل می‌شوند. این فرآیند نقش مهمی در ردیابی ویروس‌های موجود در محیط و پیشگیری از شیوع احتمالی بیماری دارد.

4. بخش تشخیص مولکولی:
   این بخش با استفاده از فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند real time RT-PCR و RT-PCR و در ادامه با بهره گیری از Sanger Sequencing شناسایی سریع و دقیق توالی ژنتیکی ویروس‌های فلج اطفال را انجام می‌دهد. از این طریق مشخص می‌شود که آیا ویروس کشف‌شده ناشی از ویروس واکسن است یا یک ویروس وحشی. همچنین، امکان تعیین ژنتیکی منشأ ویروس و بررسی مسیر انتقال آن نیز فراهم می‌شود.

نقش همکاری بین‌بخشی

تمامی این بخش‌ها با هماهنگی نزدیک، فرآیند تشخیص، نظارت و کنترل ویروس فلج اطفال را به صورت جامع پیش می‌برند. همکاری این بخش‌ها به ویژه در موارد بحرانی، مانند شیوع احتمالی ویروس، به نتایج دقیق و اقدامات سریع منجر می‌شود.

اهمیت و دستاوردها

آزمایشگاه ملی فلج اطفال ایران یکی از عناصر کلیدی در تأمین امنیت سلامت عمومی در کشور است. با تلاش‌های این مرکز و همکاری با سایر سازمان‌ها، ایران توانسته به وضعیت "عاری از فلج اطفال" دست یابد. این آزمایشگاه همچنان در خط مقدم پیشگیری از بازگشت این بیماری قرار دارد.

مسئولین و کارکنان آزمایشگاه ملی تشخیص فلج اطفال (پولیو) ایران گروه ویروس شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران